TRABZON BAROSU CMK MERKEZİ İÇ YÖNETMELİĞİ GEREKÇESİ

Trabzon Barosu CMK Uygulama Merkezi İç Yönetmeliği, ilk kez 2003 yılında kabul edildiğinde döneminin ihtiyaçlarını karşılayan, birçok baro tarafından örnek alınan bir düzenleme niteliği taşımaktaydı.

Trabzon Barosu CMK uygulamalarının mevcut ihtiyaçlara, yürürlükteki mevzuata, teknolojik altyapıya, çocuk adalet sistemi standartlarına ve avukatlık mesleğinin güncel gerekliliklerine uygun olarak yürütülmesini sağlamak amacıyla, önceki yönetmelik baştan sona yeniden değerlendirilmiş; uygulamada karşılaşılan sorunlar, gelişen hukuki ihtiyaçlar ve fiilen sürdürülen çalışma süreçleri dikkate alınarak kapsamlı bir yenileme yapılmıştır.

Önceki yönetmelik, CMUK (1412 sayılı Kanun) döneminin hükümlerine göre hazırlanmış; zaman içinde hem Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) hem de Türk Ceza Kanunu (TCK) başta olmak üzere temel mevzuatta yapılan değişiklikler karşısında güncelliğini büyük ölçüde yitirmiştir. Özellikle ceza sorumluluğu yaşının değişmiş olması, çocuk adalet sistemi ile ilgili özel düzenlemelerin yürürlüğe girmesi, zorunlu müdafilik sistemi, kişisel verilerin korunması, meslek içi eğitim zorunluluğu, çevrimiçi otomasyon sistemleri gibi alanlarda güncel ihtiyaçları karşılamadığı görülmüştür.

Yeni yönetmelikle birlikte, Trabzon Barosunun CMK uygulamalarına ilişkin bütün kurumsal mekanizmaları modern bir yapıya kavuşturulmuştur. Yapılan değişiklik ve eklemelerin temel gerekçeleri aşağıda başlıklar hâlinde açıklanmıştır.

1. Yönetmeliğin Kanun Tekniğine Uygun Hale Getirilmesi

Yeni yönetmelik;

• Sistematik maddeleme tekniği,
• Terminolojik tutarlılık,
• Türkçe dil bilgisi ve yazım kuralları,
• Kanunlarda ve TBB yönetmeliklerinde öngörülen kavram birlikleri esas alınarak tamamen yeniden kaleme alınmıştır.

Eski yönetmelikte bulunan dağınık yapı, iç içe geçmiş maddeler, birbiriyle uyumsuz terimler ve dilsel tutarsızlıklar giderilerek kurumsal bütünlük sağlanmıştır.

Önemli Terminoloji Değişiklikleri:

• "CMK Uygulama Kurulu/Merkezi" ifadeleri yerine tutarlı olarak "CMK Merkezi" kullanılmış,
• "Başkan" ifadesi yerine "Sözcü" ifadesi tercih edilerek kurulun niteliği daha iyi yansıtılmış,
• "Gönüllü Avukat Sistemi" yerine "Müdafi Sicili" ve "İstekli Avukat" terimleri kullanılmıştır.

2. Fiilen Var Olup Yönetmelikte Tanımlanmayan Kurumsal Yapıların Düzenlenmesi

Önceki yönetmelikte yer almamasına rağmen baromuzda uzun süredir fiilen var olan bazı yapılar ilk kez hukuki çerçeveye kavuşturulmuştur:

a) CMK Bürosu

Görevlendirme yazılarının hazırlanması, belge kontrolü, kayıt işlemleri ve otomasyon takibi gibi kritik işlevleri yerine getiren CMK Bürosu, yeni yönetmelikte tanımlanmış;

• Görevleri,
• Personel yapısı,
• İşleyişi,
• Bilgi işlem altyapısı ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir.

b) Koordinatör Yönetim Kurulu Üyesi

Uygulamada Baro Yönetim Kurulu ile Merkez arasındaki bütün koordinasyonun fiilen bu üye üzerinden yürütülmesi nedeniyle, bu görev ilk kez açık bir hükme bağlanmış ve yetki–sorumluluk çerçevesi netleştirilmiştir.

c) Genç Avukatların Merkezde Temsili

En çok CMK görevi alan avukatları temsil etmek amacı ile Genç Avukatlar Meclisi Tarafından CMK Merkezine üye atanması imkânı getirilmiştir.

d) Merkez Üyelerinin Görev Süresi

Eski yönetmelikte CMK Uygulama Kurulu üyelerinin görev süresi üç yıl olarak düzenlenmişken, yeni düzenlemede merkez üyelerinin görev süresi yönetim kurulunun görev süresi ile eşdeğer hale getirilmiş (iki yıl), bu şekilde Yönetim Kurulu ile Merkezin daha uyumlu çalışabilmesi imkanı sağlanmıştır.

3. Merkez ve Yürütme Kurulunun Görev Tanımlarının Yeniden İnşası

Eski yönetmelikte Merkez, Kurul ve Başkan ayrımı belirsizdi. Yeni yönetmelikte:

• Merkezin görevleri,
• Yürütme Kurulunun görev ve yetkileri,
• Sözcü, Sözcü Yardımcısı ve Sekreterin görev tanımları,
• Toplantı sistemi,
• Karar alma usulleri,
• Baro Yönetim Kuruluna karşı sorumluluk mekanizması tamamen yeniden ve açık şekilde düzenlenmiştir.

Bu sayede yönetişim modeli netleşmiş ve hesap verebilirlik sağlanmıştır.

Önceki yönetmelikte, CMK Uygulama Kurulunun görevleri 8. maddede genel hatlarıyla sayılmış ancak Yürütme Kurulunun görevleri 10. maddede yalnızca altı (6) maddede ifade edilmişti. Yeni düzenlemede, Merkezin görevleri 9. maddede on sekiz (18) bent halinde ayrıntılı olarak tanımlanmış; Yürütme Kurulunun görev ve yetkileri ise 12. maddede on (10) bent halinde açıkça düzenlenmiştir.

4. Müdafi Sicillerinin Ayrılması (Genel Sicil / Çocuk Sicili)

Yine baromuzca fiilen uygulandığı halde eski iç yönetmelikte yer almayan ikili müdafi sicili sistemi yeni yönetmelikte tanımlanmıştır. Yeni yönetmelikle:

• Genel Müdafi Sicili
• Çocuk Müdafi Sicili olmak üzere iki ayrı sicil oluşturulmuş; çocuk adalet sistemi yalnızca eğitimli ve sertifikalı avukatlar tarafından yürütülecek şekilde yapılandırılmıştır.

Eski yönetmelikte, 7. maddede yalnızca "Müdafii Sicili" ifadesi kullanılmış, çocuk adalet sistemi için ayrı bir düzenleme getirilmemişti. Yeni düzenlemede, 19. madde ile iki ayrı sicil sistemi kurulmuş ve çocuk müdafi sicili için özel eğitim sertifikası şartı getirilmiştir.

Yine yönetmelikte yer almayan fakat fiilen uygulanan soruşturma ve kovuşturma esaslı iki ayrı liste yeni yönetmelikte hükme bağlanmıştır (Madde 22/2).

5. Puanlama Sistemi ve Katsayı Düzenlemesi

a) Önceki yönetmelikte yer alan katsayı sisteminde mesleğe yeni başlayan avukatlar için sağlanan avantaj artırılmıştır.

Önceki yönetmelikte, başka bir meslekten avukatlığa geçen kişiler—özellikle hâkimlik, savcılık, akademisyenlik veya kamu hukuk müşavirliği gibi görevlerde uzun süre çalışmış olanlar—CMK sistemine "mesleğe yeni başlamış avukat" statüsünde dâhil ediliyor ve 0–5 yıl kıdem katsayısı üzerinden işlem görüyordu.

Bu durum; gerçek mesleki tecrübesi bulunan kişilerin sanki yeni avukatmış gibi değerlendirilmesine, buna karşılık aksine daha genç, ekonomik ve mesleki açıdan daha kırılgan durumda olan yeni avukatların ise dezavantajlı bir konumda olmasına neden oluyordu.

Yeni düzenleme ile (Madde 22/7), Hukukla ilgili bir meslekten avukatlığa geçen kişilerin önceki meslek kıdemi dikkate alınarak gerçek kıdemleri belirlenmektedir.

b) Önceki yönetmelikte hiç yer almamasına rağmen baromuzda uzun yıllardır kullanılan "puan sistemi" ilk kez hukuki bir temele oturtulmuştur.

Eski yönetmelikte, görevlendirme sisteminden bahsedilmekte ancak puanlama sistemine ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktaydı. Yeni düzenleme ile (Madde 23):

• Görev kabul / ret puanı,
• Gece görevi, resmi tatil, çoklu müdafilik puanları,
• Ceza puanları,
• Puan düzeltme,
• Puan sıfırlama (2 yılda bir – Nisan 6),
• Eşitlik ve şeffaflık ilkeleri ayrıntılı şekilde düzenlenmiş; görevlendirmelerin objektif kriterlerle yapılması güvence altına alınmıştır.

6. Otomasyon Sisteminin İlk Kez Yönetmelik Maddesi Haline Getirilmesi

Eski yönetmelikte, 12. maddeye 01.10.2022 tarihinde eklenen bir cümle ile "Görevlendirme işlemlerinde Elektronik Sistemler de kullanılabilir" ifadesine yer verilmiş, ancak sistemin işleyişi, denetimi ve usulü düzenlenmemişti.

Yeni düzenlemede, otomasyon sistemi ayrıntılı biçimde düzenlenerek:

• Sistemin işleyişi (Madde 22),
• Sıra–puan algoritması (Madde 23),
• Teknik arıza hâllerinde izlenecek yol (Madde 22/11),
• Manuel görevlendirme şartları (Madde 22/10),
• Dijital belge yükleme zorunluluğu (Madde 29),
• Veri güvenliği ve denetim mekanizması hükme bağlanmıştır.

Bu düzenleme, görevlendirmelerde tereddütlerin ve farklı uygulamaların önlenmesini, şeffaflık ve izlenebilirlik sağlar.

7. Çocuk Adalet Sistemine Uyum

Cezai sorumluluk yaşının değişmiş olması ve Çocuk Koruma Kanunu'nun özel hükümleri nedeniyle, kolluk, savcılık ve kovuşturma aşamalarına ilişkin bütün hükümler güncellenmiş; eksik ve yanlış uygulamaları engelleyen standartlar oluşturulmuştur.

Eski yönetmelikte, 13. maddede çocuklara ilişkin uygulamalar sıralanmış ancak bu hükümler CMUK dönemine ait yaş ayrımlarını (11 yaş, 16 yaş, 18 yaş) içermekteydi ve güncel ceza sorumluluğu yaşı düzenlemelerine uygun değildi.

Yeni düzenlemede:

• Çocuk Müdafi Sicili sistemi kurulmuş (Madde 19/3-4),
• Kolluk aşaması düzenlemesi (Madde 24), Savcılık aşaması düzenlemesi (Madde 25) çocuk adalet sistemine uygun, çocuğun yüksek yararını gözeten, ikincil mağduriyeti önleyen ve güncel mevzuata uygun şekilde yeniden yazılmıştır.
• Çocuk Koruma Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu'nun çocuklara ilişkin hükümleri açıkça referans gösterilmiştir.

8. İlçe Temsilciliği İlk Kez Düzenlenmiştir

Eski yönetmelikte, 7. maddenin son fıkrasında "İlçelerde görev yapan avukatlar CMK 140 ve 141. maddeler uyarınca sıra ile görevlendirilir" ifadesi yer almakta, ancak ilçe temsilciliği sistemi tanımlanmamaktaydı.

Yeni düzenlemede, ilçelerde görevlendirme ihtiyacını karşılamak üzere CMK İlçe Temsilcisi görevi ilk kez yönetmelik hükmü hâline getirilmiş (Madde 16), görev ve yetkileri tanımlanmıştır.

9. Yaptırım Kararını Verecek Merci Netleştirilmiştir

Eski yönetmelikte yaptırımları hangi merciin vereceği belirsizdi. 21. maddede "CMK Uygulama Kurulu tarafından alınacak kararla" ve "CMUK Uygulama Kurulu tarafından" gibi birbirine karışık ifadeler kullanılmaktaydı.

Yeni düzenleme ile:

• Uyarma (Madde 33),
• Geçici çıkarma (Madde 34),
• Kesin çıkarma (Madde 35) kararlarının CMK Merkezi tarafından verileceği açıkça düzenlenmiş; Baro Yönetim Kurulunun itiraz mercii olduğu (Madde 36) sistematik olarak oluşturulmuştur.

10. İtiraz Usulü İlk Kez Getirilmiştir

Önceki yönetmelikte hiçbir itiraz yolu bulunmamakta, bu da hukuki güvenliği zedelemekteydi. Yeni düzenleme ile (Madde 36):

• Yaptırıma karşı avukatın 2 hafta içinde itiraz hakkı,
• İtiraz makamı olarak Baro Yönetim Kurulu,
• Kararların kesinliği kanun tekniğine uygun olarak düzenlenmiştir.

11. Genel Toplantılar, Raporlama ve Denetim Mekanizmaları Güncellenmiştir

Eski yönetmelikte (Madde 19), görev alan avukatların her yıl ocak ayında rapor vermeleri zorunluluğu getirilmiş; ancak raporun içeriği, sunuş şekli ve yenileme eğitimlerine katılım yükümlülüğü düzenlenmemişti.

Yeni düzenlemede (Madde 31), görev alan avukatların:

• Yıllık faaliyet raporları,
• Genel toplantılara katılım,
• Yenileme eğitimleri konusunda yükümlülükleri belirginleştirilmiş; katılmayanlar için uygulanacak yaptırımlar açıklığa kavuşturulmuştur.

12. Eğitim ve Sertifikasyon Sistemi İlk Kez Kapsamlı Olarak Düzenlenmiştir

Eski yönetmelikte, 7. maddede avukatların "CMK Uygulama merkezi tarafından düzenlenen seminerleri başarı ile bitirip katılım belgesi" almaları gerektiği ifade edilmiş; ancak eğitimin içeriği, süresi, yenileme zorunluluğu, devamsızlık halleri düzenlenmemişti.

Yeni düzenlemede (Madde 17):

• Meslek içi eğitimin zorunlu olduğu,
• Eğitimlerin usulü, süresi ve içeriğinin Merkez tarafından belirleneceği,
• Yenileme eğitimlerinin yılda en az bir defa yapılabileceği,
• Devamsızlık sınırının (1/10),
• Sertifikaların sözcü ve Baro Başkanı tarafından imzalanacağı,
• Eğitim belgelerinin arşivleneceği ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.

13. Kişisel Verilerin Korunması Hükümleri Eklenmiştir

Eski yönetmelikte, kişisel verilerin korunmasına ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamaktaydı.

Yeni düzenlemede (Madde 21/h), avukatların müdafilik görevi kapsamında elde ettikleri kişisel verileri Kişisel Verilerin Korunması Kanunu hükümlerine uygun olarak işlemek, saklamak ve korumakla yükümlü oldukları açıkça düzenlenmiştir.

14. Görevlendirme Yazılarının İmza Yetkisi Değiştirilmiştir

Eski yönetmelikte (Madde 12), görevlendirme yazıları Baro Başkanı tarafından imzalanmaktaydı.

Yeni düzenlemede (Madde 22/4), görevlendirme yazıları Kurul Sözcüsü tarafından imzalanır hükmü getirilmiş; böylece işleyişin hızlandırılması ve Merkezin özerkliğinin güçlendirilmesi amaçlanmıştır.

15. Ücret Talep ve Ödeme Sistemi Dijitalleştirilmiştir

Eski yönetmelikte (Madde 16-17), ücret talep formunun matbu form olarak doldurulması ve eklerinin fiziki olarak sunulması gerektiği düzenlenmişti.

Yeni düzenlemede (Madde 28-29):

• Ücret taleplerinin otomasyon sistemi üzerinden çevrimiçi olarak yapılacağı,
• Belgelerin elektronik ortamda yükleneceği,
• e-SMM (elektronik serbest meslek makbuzu) zorunluluğu getirilmiştir.

16. Görevin Sona Ermesi Halleri Ayrıntılı Düzenlenmiştir

Eski yönetmelikte (Madde 11/d), görevin sona ermesi yalnızca "sanığın avukat tutması" hâli ile sınırlı düzenlenmişti.

Yeni düzenlemede (Madde 27), görevin sona erme halleri yedi (7) ayrı bent halinde ayrıntılı olarak düzenlenmiş; özellikle:

• Avukatlık Kanunu'nun 38. maddesindeki işin reddi zorunluluklarının uygulanması,
• Görevden çekilme usulü ve şartları,
• Çekilme halinde dosya devir yükümlülüğü sistematik biçimde düzenlenmiştir.

17. Tanımlar Maddesi Eklenmiştir

Eski yönetmelikte tanımlar maddesi bulunmamaktaydı.

Yeni düzenlemede (Madde 3), yönetmelikte kullanılan temel kavramlar tanımlanarak terminolojik netlik sağlanmış; "Baro", "Yönetim Kurulu", "Soruşturma", "Kovuşturma", "İstekli Avukat", "CMK Merkezi", "Yönetmelik", "Tarife", "Ücret" gibi terimler açıkça tanımlanmıştır.

18. Müdafi Yükümlülükleri Sistematik Hale Getirilmiştir

Eski yönetmelikte (Madde 11 ve 20), müdafilerin yükümlülükleri farklı maddelere dağılmış halde düzenlenmişti.

Yeni düzenlemede, müdafilerin yükümlülükleri evrelere göre ayrılmış ve sistematik hale getirilmiştir:

• CMK Görevi (Madde 21)
• Kolluk Aşaması (Madde 24)
• Savcılık Aşaması (Madde 25)
• Kovuşturma Aşaması (Madde 26)

Bu düzenleme ile her aşamada dikkat edilmesi gereken hususlar açıkça belirlenmiş ve uygulamada karışıklık önlenmiştir.

SONUÇ

Yeni CMK Merkezi İç Yönetmeliği ile:

• Kanun tekniğine uygun,
• Açık, öngörülebilir ve denetlenebilir,
• Modern dijital altyapıyı esas alan,
• Çocuk adalet sistemine uyumlu,
• Kurum içi sorumluluk ve yetki dağılımını netleştiren,
• Şeffaf ve eşitlikçi görevlendirme sistemi oluşturan,
• Hak arama özgürlüğünü ve savunma hakkını güvence altına alan,
• Kişisel verilerin korunmasını sağlayan tam işlevsel bir CMK organizasyonu kurulmuştur.

Bu yönetmelik, Trabzon Barosunun CMK uygulamalarını günümüzün hukuki standartlarına taşımayı ve savunma hakkının en etkin şekilde kullanılmasını hedeflemektedir.